Tối ngày thứ Sáu 23/06, tôi hỏi người tài xế taxi, “Định vị vệ tinh của anh hoạt động ổn chứ?”. Thời nay khi tình trạng an ninh bị siết chặt tại Moscow, giới chức gây nhiễu tín hiệu GPS và các tài xế bị lạc đường. Vào đêm đó, các biện pháp an ninh bị đặt trong tình trạng báo động cao nhất.
Cách Moscow một ngàn km, thành phố Rostov-on-Don, lớn nhất ở miền nam nước Nga, đã bị một đội quân tư nhân nắm quyền kiểm soát. Tập đoàn có tên là Wager, được lập nên cách đây 10 năm, vốn là ‘cánh tay nối dài’ nhằm giúp Vladimir Putin đạt được mục tiêu quân sự, đã tiến hành nổi loạn.
Và những người dân Moscow rất ngỡ ngàng khi chứng kiến hành động nổi loạn: một vài xe thiết giáp chạy xuyên qua trung tâm thành phố và đứng chốt chặn gần các tòa nhà chính phủ.
Xe taxi của tôi đi qua khu vực trung tâm mà không gặp vấn đề gì. Không thấy binh sĩ. Khu phố thì đầy đám đông thanh niên say xỉn, dường như đã quên sự kiện như thế này từng xảy ra tại Nga ít nhất 30 năm về trước. Tôi đến quảng trường Lubyanka với tòa nhà to lớn, nơi đặt trụ sở Cơ quan An ninh Liên bang Nga (FSB).
Nếu có binh sĩ canh gác thì họ có lẽ đã ẩn nấp đâu đó. Đối diện với trụ sở FSB là một quán bar với tên gọi “Counterintelligence’ (Chống gián điệp) rất hợp với bối cảnh, âm nhạc vọng qua các khung cửa sổ khắp khu phố.
Hai người đàn ông bước chân loạng choạng trên vỉa hè.
Và sau đó tôi nghe một người trong số họ la lên: “Gã ta điên rồi, gã nghĩ mình là ai kia chứ, Prigozhin!”. À là Yevgeny Prigozhin, thủ lĩnh tập đoàn lính đánh thuê Wagner. Thậm chí một người say xỉn sau buổi tiệc còn biết tới người đàn ông này.
Hiểu được chuyện gì đã xảy ra, mọi người có thể nói họ đang thấy chuyện gì sắp đến. Ông Prigozhin, một người đàn ông hói đầu với các đường nét thô lỗ và lối hành xử của một tài xế xe tải đang điên tiết, ngày càng trở nên bất mãn trong những tuần qua.
Kể từ hồi cuối năm ngoái, xung đột đã âm ỉ giữa ông ta và Bộ Quốc phòng Nga: Thủ lĩnh Wagner cáo buộc các tướng lĩnh Nga ‘bỏ đói’ đạn dược quân lính của ông ta, khiến họ không thể tiến về các trận địa ở Ukraine, và gây thiệt hại nhân mạng nặng nề cho lực lượng Wagner.
Một trong những video thẳng thừng nhất của ông ta (được chia sẻ rộng khắp), khi đó Prigozhin xuất hiện phía trước thi thể của các binh sĩ Wagner. “Đạn dược đâu rồi?” Prigozhin hét lên, thêm những từ xúc phạm không thường gắn liền với những cái tên như Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei Shoigu và Tướng Valery Gerasimov, Tổng Tư lệnh Nga lực lượng tại Ukraine.
Trong hàng năm qua, Điện Kremlin đã bác bỏ thực tế về sự tồn tại của tập đoàn Wagner. Các nhà báo đã phát hiện các khu vực tập luyện của lính Wagner gần biên giới với miền đông Ukraine, nơi bị Nga xâm lược hồi năm 2014.
Khi không bận rộn tại đó, thì các lính đánh thuê chiến đấu cho chính phủ Nga tại Syria, và những huấn luyện viên quân sự cũng có các hợp đồng với những chính phủ quốc gia châu Phi, vốn gặp quá nhiều bất ổn trong việc bảo vệ nguồn tài nguyên khoáng sản.
Thế nhưng Vladimir Putin đã thể hiện ngạc nhiên khi được hỏi về Wagner và ông Prigozhin đang kiện các nhà báo đăng thông tin ông ta có liên quan đến những vụ việc trên.
Mọi thứ thay đổi hồi tháng Hai khi Điện Kremlin tiến hành cuộc xâm lược toàn diện nhằm vào Ukraine. Wagner tiến về tiền tuyến, những người lính được gọi là anh hùng. Họ được cấp xe tăng, đạn pháo, súng phòng không.
Các bảng hiệu trên khắp nước Nga đăng thông tin tuyển lính cho Wagner và chính Prigozhin xuất hiện khi đi đến các nhà tù của Nga đề nghị khoản lương hậu hĩnh cho các tù nhân và tấm vé tự do nếu họ giữ được mạng sống trên mặt trận trong sáu tháng.
Hàng ngàn cựu tù nhân như vậy đã tử trận, những người trong tuyến đầu giao chiến với quân đội Ukraine.
Khi tôi đi trong đêm vào trung tâm thủ đô Moscow, sự tĩnh lặng dần xuất hiện. Tất cả đều bình thường.
Một cặp đôi đứng chờ đèn xanh. “Ông ta không có ‘cửa nào’ thắng được quân đội”, một người đàn ông nói. “Quân đội nào mà anh nói vậy?”, người phụ nữ hỏi. Cô ấy có lý do.
Sau 17 tháng cuộc xâm lược Ukraine đang diễn biến không như kỳ vọng của Moscow, binh sĩ Nga bị vắt kiệt sức lực, gánh chịu tổn thất về nhân mạng và vũ khí vô cùng lớn.
Putin thật sự có các đơn vị quân sự để ngăn chặn những chiến binh Wagner hay không?
Tại Ukraine, thành phố Bakhmut, nơi có 70 ngàn cư dân, phải khiến Nga mất đến 10 tháng mới chiếm được.
Wagner đã dẫn đầu các cuộc tấn công. Cuối cùng Bakhmut thất thủ, rạn nứt giữa Prigozhin với giới chức Nga ngày càng trở nên sâu sắc sau các đề nghị lính Wagner sẽ trở thành thuộc cấp trong Bộ Quốc phòng Nga.
Sau đó, thì ông ta bắt đầu nói những điều không thể tưởng tượng nổi về bất kỳ người nào liên quan đến quan điểm của chính phủ liên quan đến cuộc chiến tranh. Ông gọi những người Ukraine là những đối thủ dũng cảm và cao quý, và ông nói họ có lý do để chiến đấu tới chết – để bảo vệ đất mẹ, nhưng Nga thì sao?
Ông ta nói Nga không có quyền gì để tiến hành cuộc chiến tranh tại Ukraine. Prigozhin đòi hỏi có thêm đạn dược để ra trận.
Và giờ đây thì ông ta phá vỡ tình hình, dồn binh lính Wagner từ chiến trường để tiến vào Rostov, đòi Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei Shoigu và Tướng Valery Gerasimov, Tổng Tư lệnh Nga lực lượng tại Ukraine từ chức. Và giới chức Nga không biết phải làm gì.
Tôi đi bộ đến lúc 2:30 sáng đến gần Điện Kremlin. Thình lình từ đâu đến, một đoàn xe buýt nhỏ với cửa sổ đen xuất hiện. Một người đàn ông với khẩu súng trường dài kiểm tra giấy tờ và để các chiếc xe này tiến vào Điện Kremlin. Tôi đoán là những người trong chiếc xe buýt đó đến để bàn luận, nhưng họ đã quyết định gì?
Trước buổi sáng ngày thứ Bảy 24/06, tình hình chưa rõ hơn chút nào. Vladimir Putin lên truyền hình và gọi các binh lính Wagner là kẻ nổi loạn, và sau đó thì không nghe (hoặc thấy) ông ta nữa.
Và trong khi đó binh lính của Prigozhin tiếp tục tiến về Moscow. Máy bay và trực thăng đã được cắt cử để ngăn chặn họ. Trực thăng bị bắn hạ.
Con số thương vong vẫn chưa được biết đến, nhưng được cho ít nhất hàng chục binh sĩ đã phải bỏ mạng. Chính quyền Nga bắt đầu dựng lên hàng rào chắn và các chốt kiểm soát trên đường. Chúng trông yếu ớt so với loại vũ khí mà lính Wagner đang có.
Tôi quay trở lại phố. Tại khu trụ sở của chính phủ, những người lính mang cùng các khẩu súng trường dài đi ra, đi vào các cổng, bên dưới mặt đất là một đống áo jacket chống đạn.
Tại trụ sở Cơ quan An ninh Liên bang Nga là một ngày làm việc bận rộn với các cánh cửa to lớn mở ra và đóng vào liên tục. Xe ô tô thì chớp đèn xanh khi di chuyển xung quanh.
Tại quảng trường Pushkin thì dường như cảnh sát chống bạo động, với xe buýt xanh và trắng quyết định sẵn sàng làm điều mà họ có thể làm tốt nhất, đó là bắt giữ người biểu tình nếu họ xuất hiện.
Nhưng không có ai tiến hành biểu tình công khai – mặc dù trong sự an toàn tương đối của một mạng xã hội – người Nga khi đó giận ‘tím người’ và đầy sự khinh bỉ.
Quân đội Nga, giỏi thứ hai thế giới sau thế chiến, giỏi thứ hai tại Ukraine sau khi cuộc chiến tranh bùng phát … và giỏi thứ hai tại Nga sau khi Wagner trở lại – đã trở thành những ảnh chế (meme) phổ biến nhất.
Và sau đó, với vận tốc của một dòng tweet, câu chuyện đến hồi kết.
Yevgeny Prigozhin nói ông ta đã quyết định không để máu của người Nga phải đổ (giả định là máu của binh sĩ quân đội Nga), và chấp nhận một thỏa thuận rút quân về Belarus.
Ông ta chuyển đội quân của mình về lại căn cứ ở đâu đó trong khu vực biên giới giáp với Ukraine. Một đống tiền khổng lồ được sau đó tìm thấy tại trụ sở chính của Prigozhin.
Ông ta không thể thấy lại số tiền ấy nữa. Tuyên truyền chính phủ Nga đã gọi ông ta là kẻ phản bội và đặt câu hỏi liệu Phương Tây có dính dáng trong vụ binh biến hay không.
Cơ quan hành pháp mở một vụ án hình sự nhằm vào ông ta, và trong vài ngày suy nghĩ thì quyết định không truy tố, không quan tâm đến một chục hay khoảng như thế các điều khoản tội hình sự có thể đã bị vi phạm trong 24 giờ kỳ lạ qua.
Ông Putin trở lại sóng vô tuyến, ca ngợi quân đội và cơ quan an ninh về sự kiềm chế và ý chí quyết tâm, nói rằng những lính Wagner muốn tham gia quân đội chính phủ thì được hoan nghênh, và số còn lại theo Prigozhin đi đến Belarus thì không có vấn đề gì và không vi phạm gì cả.
Và giờ đây tổng thống Nga nói với một gương mặt không che giấu là nhà nước Nga đang tài trợ cho Wagner từ trước đến nay.
Ông Prigozhin nói ông ta sẽ đền bù cho các gia đình phi công đã chết và khiến điều này trông như một chuyện không quan trọng.
Kịch tính lớn nhất trong 23 năm nắm quyền của Putin được xem chỉ là một trục trặc nhỏ.
Thật khó để nhìn nhận tổng thống Nga như một người thắng cuộc sau thách thức như vậy đến quyền lực của mình và cách mà nhà nước Nga, từ các thống đốc, quân đội, cảnh sát lại có thể được xem là có quyền lực sau khi chẳng hành động gì.
Ít người tin rằng Putin sẽ tha thứ và quên được chuyện này.
Dù thế, trật tự hiện nay đã được lập lại.
Tôi lại đi qua thủ đô Moscow và thấy những người với khẩu súng trường dài không còn ở đó nữa.
Cảnh sát tuần tra thì nhỏ người hơn và trông ít căng thẳng hơn. Tôi thấy hôm thứ Hai 26/06 có một cảnh sát cười khúc khích khi xem gì đó trên điện thoại của anh ta. Có lẽ đó là một ảnh chế (meme).
BBC Tiếng Nga không nêu tên tác giả vì lý do an toàn (Theo BBC).
