(Tiếp theo)
Thách thức lớn nhất và ngay lúc này là Nga và Trung Quốc
Thách thức tức thời và gay gắt nhất đối với trật tự quốc tế ngày nay là cuộc xâm lược toàn diện của Vladimir Putin vào Ukraine. Tôi đã dành phần lớn thời gian trong hai thập niên qua để cố hiểu và đẩy lùi sự kết hợp nguy hiểm của sự bất bình, tham vọng và sự bất an trong một con người có quyền lực sinh sát mà Putin là hiện thân. Putin tin rằng nếu không kiểm soát được Ukraine, Nga không thể trở thành một cường quốc và ông ta không thể trở thành một nhà lãnh đạo vĩ đại của nước Nga.
Loại tư duy “mặc định” bi thảm và tàn bạo đó chỉ gieo tiếng xấu cho nước Nga và phơi bày những điểm yếu của nó trong khi làm nổi bật tinh thần chống trả ngoài sức tưởng tượng của người dân Ukraine yếu thế hơn nhiều. Putin thường nhấn mạnh Ukraine “không phải là một quốc gia thực sự” vì nó yếu và bị chia rẽ. Nhưng ông ta đã lầm. Đây là một quốc gia thực sự và những gì người Ukraine đã làm là lòng dũng cảm và sự kiên trì phi thường. Họ sẽ không chùn bước và tất cả chúng ta, những người ủng hộ Ukraine cũng thế.
Cuộc chiến của Putin là một thất bại chiến lược đối với Nga vì nó làm lộ rõ những điểm yếu quân sự của nước này, gây thiệt hại nặng nề cho nền kinh tế trong nhiều năm tới. Do những sai lầm của Putin, Nga đang trở thành “đối tác cấp dưới” và “thuộc địa kinh tế” của TQ. Những tham vọng phục thù của Nga đã bị một NATO ngày càng lớn hơn và mạnh hơn dập tắt. Cách nay chưa đầy một tháng, chúng ta đã bị choáng bởi màn thách thức của trùm Wagner Yevgeniy Prigozhin với nhà nước Nga khi lực lượng bán quân sự tư nhân của Tập đoàn đánh thuê này chiếm giữ nhanh chóng thành phố Rostov-on-Don và di chuyển 2/3 quãng đường tới Moscow trước khi quay trở lại.
Điều đáng chú ý là Prigozhin đã báo trước binh biến bằng một bản cáo trạng gay gắt về những dối trá Điện Kremlin đưa ra để biện minh cho cuộc xâm lược Ukraine và về cách lãnh đạo quân đội Nga tiến hành cuộc chiến. Tác động của những lời nói và hành động đó sẽ còn âm hưởng trong một thời gian nữa. Đây cũng là lời nhắc nhở sống động về tác động ăn mòn của cuộc chiến đối với xã hội Nga và chế độ Putin. Sự hiếu chiến của Nga đặt ra một phép thử lớn nhưng TQ là quốc gia duy nhất vừa có tham vọng sắp xếp lại trật tự quốc tế vừa có sức mạnh kinh tế, ngoại giao, quân sự và công nghệ để làm điều đó.
Vấn đề không phải là sự trỗi dậy của TQ mà là những hành động đi kèm với nó. Chủ tịch Tập Cận Bình tiếp tục nhiệm kỳ thứ ba với nhiều quyền lực hơn bất kỳ nhà lãnh đạo TQ nào từ thời Mao Trạch Đông. Nhưng thay vì sử dụng sức mạnh đó để củng cố, hồi sinh và làm tốt hơn hệ thống quốc tế đã giúp TQ vươn lên, ông Tập lại tìm cách làm lại hệ thống. Trong nghề tình báo, chúng tôi nghiên cứu rất kỹ những gì các lãnh đạo nói nhưng chú ý hơn đến những gì họ làm. Vì vậy, sự đàn áp ngày càng tăng của Tập Cận Bình ở trong nước và sự gây hấn ở nước ngoài, từ quan hệ đối tác không giới hạn với Putin đến các mối đe dọa đối với hòa bình và ổn định ở Eo biển Đài Loan, là không thể xem thường.
Điều cũng không thể bỏ qua là, trong kỷ nguyên mới này, là sự cạnh tranh trong bối cảnh phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế và các mối quan hệ thương mại đan xen dày đặc. Những mối quan hệ như thế đã phục vụ rất tốt các quốc gia, các nền kinh tế và thế giới nhưng chúng cũng dẫn đến sự phụ thuộc chiến lược và tạo ra những điểm yếu, những rủi ro nghiêm trọng đối với an ninh và thịnh vượng của nước Mỹ. Covid-19 là minh chứng cho nguy cơ mất tự chủ khi bị phụ thuộc vào một quốc gia khác về vật tư y tế cứu sinh mạng con người.
Còn sự gây hấn của Putin ở Ukraine làm rõ nguy cơ Liên minh châu Âu (EU) phụ thuộc vào một quốc gia về nguồn năng lượng. Trong thế giới ngày nay, không quốc gia nào muốn phụ thuộc vào một tập đoàn khoáng sản và công nghệ quan trọng. Nguy hiểm hơn nữa là phụ thuộc vào một quốc gia có xu hướng đào sâu và vũ khí hóa sự phụ thuộc đó. Câu trả lời ở đây không phải là tách rời khỏi nền kinh tế TQ. Làm thế là ngu ngốc, mà là giảm thiểu rủi ro và đa dạng hóa một cách hợp lý bằng cách bảo đảm chuỗi cung ứng linh hoạt, bảo vệ lợi thế công nghệ của nước Mỹ và đầu tư nhiều hơn vào năng lực công nghiệp để tránh phụ thuộc.
Khai thác tốt AI và quay về “tình báo con người”
Trong một thế giới đầy biến động và ngày càng bất ổn với quyền lực phân tán hơn, việc phòng ngừa rủi ro mang ý nghĩa sống còn. Các nền dân chủ và chế độ chuyên quyền, các nền kinh tế phát triển và đang phát triển, các quốc gia từ Nam bán cầu và các khu vực khác trên thế giới đều muốn đa dạng hóa các mối quan hệ để mở rộng quyền tự chủ chiến lược và tối đa hóa các lựa chọn. Các quốc gia nhận thấy ít lợi ích và nhiều rủi ro trong các mối quan hệ địa chính trị kiểu “chung thuỷ”, một vợ một chồng. (Còn tiếp)
Lê Tây Sơn
