Sau ba tuần kể từ cuộc binh biến ngắn ngủi của tập đoàn lính đánh thuê Wagner, số câu hỏi xuất hiện nhiều hơn câu trả lời về chuyện gì chính xác đã diễn ra trong hai ngày 23 và 24/06, tương lai nào cho cả những người lính đánh thuê, và thủ lĩnh Yevgeny Prigozhin.
Các chiến binh Wagner rất hiếm nói chuyện với truyền thông, nhưng BBC Tiếng Nga đã tiếp cận được một chỉ huy cấp thấp, người đồng ý nói với chúng tôi về những gì đã trải qua, với điều kiện phải được tuyệt đối giữ kín danh tính.
Khi thủ lĩnh Yevgeny Prigozhin điều binh vào thành phố Rostov ở miền nam nước Nga hồi tháng Sáu, Gleb – không phải tên thật của người chỉ huy này – đã bị rơi vào tình huống phải hành động.
Người chỉ huy cấp thấp này trước đây đã tham chiến tại Bakhmut, Gleb và đơn vị của mình khi đó đang nghỉ dưỡng sức tại một doanh trại ở vùng Luhansk của Ukraine đã bị Nga chiếm đóng, khi họ nhận được lời kêu gọi tham gia cùng với nhóm các chiến binh Wagner rời khỏi.
Một chỉ huy Wagner đưa ra lời kêu gọi đó vào sáng sớm ngày 23/06, người mà Gleb từ chối nêu tên vì để giữ an toàn, người này khi đó đang thực thi các mệnh lệnh từ Prigozhin và Hội đồng Chỉ huy Wagner.
“Đây là một đợt huy động toàn diện,” ông được cho biết. “Chúng ta đang thiết lập một đoàn xe, đi nào.”
Gleb nói không ai biết được đoàn xe này hướng đến đâu, nhưng ông ngạc nhiên khi nhận ra đoàn xe đang di chuyển rời khỏi khu vực tiền tuyến.
Khi họ hướng qua khỏi biên giới giữa Ukraine với Nga và đến vùng Rostov, Gleb cho biết các lính Wagner tuyệt đối không vấp phải sự kháng cự nào.
“Tôi không thấy bất cứ người lính canh gác biên giới nào,” ông nhớ lại. “Thế nhưng cảnh sát giao thông chào đón chúng tôi dọc đường đi.”
Trên các kênh Telegram có liên kết chặt chẽ với nhóm Wagner sau đó đã xuất hiện những tuyên bố là những người lính biên phòng Nga ở chốt kiểm soát biên giới “Bugayevka” đã thật sự hạ vũ khí khi lính Wagner tiến vào, có chia sẻ một bức ảnh được cho từ hiện trường, cho thấy hàng chục người không mang vũ khí đang ngụy trang.
Khi Wagner tiến gần đến Rostov, các chiến binh nhận được lệnh bao vây tất cả các tòa nhà cơ quan hành pháp ở thành phố này và chiếm sân bay quân sự. Đơn vị của Gleb được yêu cầu kiểm soát văn phòng khu vực của Cơ quan An ninh Liên bang Nga (FSB) ở vùng Rostov.
Khi họ tiến gần đến tòa nhà này, dường như tòa nhà đã bị đóng cửa hoàn toàn. Họ điều khiển một chiếc drone để kiểm tra có bất kỳ dấu hiệu sự sống nào hay không, và sau cùng, sau nửa giờ, cánh cửa mở ra và có hai người bước ra ngoài đường.
“Họ nói: ‘Này các anh, hãy thỏa thuận’ và tôi hỏi: ‘Thỏa thuận về cái gì? Đây là thành phố của chúng tôi.’ Vì vậy hai bên đồng ý không đụng đến nhau. Họ thi thoảng ra ngoài hút thuốc.”
Các nhà báo tại Rostov tường thuật một tình huống tương tự với nhiều tòa nhà chính phủ bên trong và xung quanh thành phố.
Các người lính Wagner điều khiển những chiếc drone đầu tiên bay bên trên tòa nhà và sau đó cho bay xung quanh.
Không ai được phép rời khỏi nơi đó, nhưng đồ ăn vẫn được phép được giao đến bên trong.
Không một lời giải thích
Khi chuyện đang diễn ra, thủ lĩnh Wagner, Yevgeny Prigozhin lại đang ở các trụ sở Quân khu Miền Nam của quân đội Nga, gặp gỡ Thứ trưởng Quốc phòng Nga, Thượng tướng Yunus-bek Yevkurov, và Phó tham mưu trưởng, Trung tướng Vladimir Alekseev, để đòi họ giao nộp Tổng tư lệnh các lực lượng của Nga ở Ukraine, Tướng Valery Gerasimov và Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei Shoigu.
Và Gleb nói một đoàn xe khác của lính Wagner, do người đồng sáng lập của Wagner Dmitry Utkin dẫn đầu, khi đó hướng đến một tuyến cao tốc chính về Voronezh và rõ ràng đang hướng đến Moscow.
Điều gì đã diễn ra, BBC hỏi Gleb. Kế hoạch lúc đó là gì?
“Chúng tôi chả biết quái gì cả,” ông nói. “Chúng tôi biết về những gì đang diễn ra từ kênh Telegram chỉ như bạn thôi.”
Và khi thời gian trôi qua, những hình ảnh về những gì đang diễn ra tại Rostov được phát đi khắp thế giới.
Mọi người ngỡ ngàng khi thấy người dân địa phương và thậm chí các nhà báo tại đó rõ ràng đang cười nói với một số người lính Wagner – vốn dĩ thông thường chẳng hé miệng nửa câu – khi họ đang chiếm đóng thành phố của mình.
“Đây là những cựu tù nhân,” Gleb nói – đề cập đến nhiều tù nhân được tập đoàn Wagner chiêu mộ hồi năm ngoái. “Không ai bảo họ đừng làm gì. Không ai quan tâm đến họ.”
Những chiến binh cốt cán của Wagner như Gleb càng hiểu quy tắc rõ ràng hơn nữa. Ông nói với BBC là từ tận mùa xuân, họ đã được các chỉ huy cấp cao nói rằng bất kỳ ai trả lời truyền thông đều sẽ bị “xóa sổ” – như bị giết chết.
Một số cựu lính Wagner cũng nói với chúng tôi điều tương tự.
Vào đêm 24/06, Gleb được một trong những chỉ huy cấp cao của ông liên lạc và tuyệt đối không có sự giải thích nào, nói rằng ông và đơn vị của mình có thể quay trở về căn cứ tại Luhansk.
Trên đường trở về các doanh trại, họ theo dõi tin tức trên kênh Telegram và phát hiện các cáo buộc hình sự đã được kích hoạt nhằm vào Prigozhin, và sau đó được hủy bỏ, và ông ta sẽ đến Belarus và theo người phát ngôn Điện Kremlin, Dmitry Peskov, thì các chiến binh Wagner sẽ không phải chịu trách nhiệm cho vai trò của mình trong cuộc binh biến, nhờ vào ‘những thành tích chiến đấu’.
Đối với Gleb và đơn vị của ông ấy thì tương lai hiện nay không có gì là rõ ràng. Họ đã được yêu cầu ở trong doanh trại của mình tại Luhansk và chờ đợi có thêm các mệnh lệnh khác.
Lãnh đạo vùng Luhansk, chính quyền tự xưng Cộng hòa Nhân dân Luhansk, muốn biết về tương lai của họ, và đặc biệt về những gì sẽ xảy ra với trang thiết bị và đạn dược, ông cho biết.
Tại sao ông không bỏ đi? – BBC hỏi Gleb.
Hợp đồng của tôi chưa hết hạn, ông cho biết.
Belarus là điểm dừng chân tiếp theo?
Kể từ khi cuộc binh biến Wagner kết thúc, câu chuyện này đã có nhiều tình tiết xoay chuyển bất ngờ.
Hồi tuần trước tin tức nổi lên rằng, chỉ bốn ngày sau cuộc nổi dậy, Tổng thống Putin đã gặp ông Prigozhin và 35 chỉ huy cấp cao của Wagner tại Điện Kremlin.
Không biết chính xác 35 người này là ai, nhưng có hai chỉ huy của Wagner, nhờ vào biệt hiệu liên lạc của họ, là Zombie và Lotus, những người thường được biết đến là những nhà báo thân Nga, người đã phát biểu trên kênh Telegram thân với nhóm Wagner để chia sẻ suy nghĩ của họ về những gì xảy ra tiếp theo.
“Tất cả chúng tôi đã được cho đi nghỉ đến đầu tháng Tám,” Lotus – người còn được biết đến với tên Anton Yelizarov nói.
“Cá nhân tôi đã 5 năm rồi không đi biển cùng gia đình, và những người khác cũng bị mắc kẹt với những chuyện gia đình vào lúc này. Trao cho tất cả mọi người cơ hội để nghỉ ngơi trước một việc trọng đại đang chờ đợi chúng tôi, đây là một quyết định do hội đồng các chỉ huy đưa ra.”
Yelizarov nói ‘việc trọng đại’ này bao gồm luân chuyển các binh lính Wagner đóng quân tại các nơi mà ông gọi là “những địa điểm xa xôi’.
Ông cũng có thể đề cập đến những nơi như Cộng hòa Trung Phi, một nơi có đến 600 lính đánh thuê của Nga đóng quân, đã trở về quê nhà trong thời gian gần đây.
Điều này đã dẫn đến vô số các khiếu nại từ gia đình của các lính đánh thuê Wagner, những người đã bị mắc kẹt trong các quốc gia châu Phi khác nhau trong hơn một năm, mặc dù đã ký những hợp đồng có hiệu lực sáu tháng.
Yelizarov, người có biệt hiệu là Lotus cũng nói về Belarus và kế hoạch bố trí lại một số lính Wagner tại đó.
“Điều thứ hai và thách thức nhất đó là tiến vào Belarus,” ông nói. “Chúng tôi cần chuẩn bị căn cứ, nơi tập luyện, phối hợp với các cơ quan và chính quyền của giới chức địa phương, tổ chức phối hợp với các lực lượng an ninh Belarus, và thiết lập cơ sở hậu cầu.”
Nhân vật chỉ huy thứ hai, với biệt hiệu Zombie, người mà người dẫn chương trình thân Nga Vladimir Solovyev xác nhận là một cựu lính thuộc cơ quan tình báo quân đội Nga (GRU) có tên là Boris, đã nói chuyện trên Telegram về tương lai của Wagner.
“Chúng tôi đoàn kết không chỉ vì hợp đồng mà còn về một lý tưởng chung: chiến đấu, không chỉ là phụng sự, mà để sống có ích cho Đất mẹ,” ông nói. “Nhiều người xem chúng tôi là lính đánh thuê, điều này không đúng. Chúng tôi có tinh thần yêu nước hơn người khác. Chúng tôi chiến đấu mà không cần giữ gìn mạng sống cho mình. Và người lãnh đạo đã kết nối chúng tôi lại cũng như lý tưởng chung.”
Zombie được hỏi liệu ông ta và những chỉ huy của mình sẽ cân nhắc tham gia quân đội chính quy của Nga hay không, như lời đề nghị của Tổng thống Putin.
“Tôi sẽ sát cánh với các chiến binh trong công ty lính đánh thuê tư nhân Wagner này, hoặc nằm nghỉ ngơi ở nhà trước màn hình tivi.” ông nói. “Đây là điều tất cả mọi người đều nghĩ đến.”
BBC cũng hỏi Gleb cùng một câu hỏi, người hiện đang ở Luhansk với đơn vị của mình.
Ông cho biết bản thân không biết một người nào đã ký hợp đồng với Bộ Quốc phòng Nga cho đến nay. (BBC).
