Huỳnh Hoa
Những người ủng hộ chính sách AA biểu tình gần trụ sở Tối cao Pháp viện hôm 29 tháng Sáu. Với số phiếu 6-3, TCPV đã quyết định chính sách xem xét yếu tố sắc tộc trong tuyển sinh đại học của ĐH Harvard và North Carolina – và các đại học Mỹ nói chung – là vi hiến. Ảnh Anna Moneymaker/Getty Images
Ngay trước khi kết thúc mùa làm việc nửa đầu năm, Tối cao Pháp viện Hoa Kỳ (TCPV) đã đưa ra hai phán quyết có ảnh hưởng sâu sắc tới chuyện học hành của người dân Mỹ và gây ra một cuộc tranh cãi sôi nổi giữa phe bảo thủ và phe cấp tiến. Hôm 29 tháng Sáu, TCPV quyết định bãi bỏ chính sách affirmative action, sang ngày hôm sau 30 tháng Sáu, TCPV lại quyết định ngăn chặn kế hoạch của Tổng thống Joe Biden, xóa nợ mà sinh viên đã vay để đi học đại học.
Bãi bỏ Affirmative Action trong tuyển sinh
Chính sách gọi là affirmative action (AA) trong tuyển sinh đại học, cao đẳng hiểu nôm na xem xét yếu tố sắc tộc/chủng tộc khi tuyển sinh, ưu tiên cho các sắc tộc thiểu số như người da đen, người da đỏ bản địa, người gốc Mỹ Latin (Hispanic); nó hao hao giống chính sách ưu tiên cho “gia đình có công cách mạng” (!) ở nước Việt Nam cộng sản. Chính sách AA được ban hành đầu thập niên 1960, dưới thời Tổng thống John F. Kennedy, với mục đích nâng đỡ những tộc người thiểu số thường bị phân biệt đối xử, giúp họ có thêm cơ hội được hưởng nền giáo dục bậc cao và phát triển sự nghiệp. Các trường đại học, nhất là các trường danh tiếng, khó vào như Đại học Harvard, coi chính sách AA là yếu tố quan trọng để xây dựng tính đa dạng của môi trường đại học, phản ánh tính đa dạng về sắc tộc của xã hội Mỹ nói chung. Theo tài liệu trình tòa của Đại học Harvard, hiện có 40% số trường đại học, và 60% số trường khó vào (selective) xem xét yếu tố sắc tộc trong việc tuyển sinh.
Nhưng như lời nhà văn Nam Cao, “hạnh phúc ở đời là một chiếc chăn quá hẹp”, nâng đỡ cho nhóm này thì thiệt thòi cho các nhóm khác. Nhiều trường hợp sinh viên da trắng, sinh viên gốc Á giỏi mà không trúng tuyển vì phải nhường chỗ cho các sinh viên thuộc diện ưu tiên, nhất là ở các trường hàng đầu, khó xin vào như Harvard, nơi chỉ có 3.2% số hồ sơ dự tuyển được chấp nhận. Thế là kiện tụng liên miên suốt hàng chục năm qua, đỉnh điểm là vụ kiện của một tổ chức có tên nhóm Sinh viên Tuyển sinh Công bằng (Students for Fair Admissions) kiện chính sách tuyển sinh có xem xét yếu tố sắc tộc của Đại học Harvard và Đại học North Carolina, dẫn tới kết quả là phán quyết nói trên của TCPV.
Khi công bố phán quyết, Chánh án TCPV John Roberts nói,“Nhiều trường đại học đã kết luận sai lầm rằng nền tảng của bản sắc cá nhân không phải là những thách thức [người đó] đã vượt qua, những kỹ năng đã xây dựng được hoặc những bài học đã học được mà là màu da của họ. Lịch sử hợp hiến của chúng ta không dung nạp một lựa chọn như vậy.” Ông cũng nói thẳng ra rằng việc các trường đại học trao cho người da đen, người Hispanic quyền ưu đãi hơn, nhân danh tính đa dạng, là vi phạm quyền được bảo vệ công bằng tại Tu Chính Án số 14 của Hiến pháp Hoa Kỳ.
Ba thẩm phán cấp tiến trong TCPV không đồng ý với ông Chánh án. Họ cho rằng, thực tế nước Mỹ vẫn còn nạn kỳ thị chủng tộc và chính sách AA bù đắp phần nào những thiệt thòi mà các cộng đồng thiểu số phải gánh chịu. Việc bãi bỏ chính sách này là một đòn giáng mạnh vào nỗ lực gia tăng số lượng sinh viên sắc tộc thiểu số ở các đại học Mỹ.
Tổng thống Joe Biden cho biết ông cực lực không đồng ý với phán quyết của TCPV nhưng khó có thể làm khác được. “Nạn kỳ thị vẫn còn ở Mỹ. Phán quyết hôm nay không làm thay đổi điều đó,” ông nói.
Nhưng nhìn rộng ra, đa số người Mỹ tán thành quan điểm bảo thủ của TCPV. Hiện ở chín tiểu bang, cử tri đã bỏ phiếu cấm “phân biệt đối xử” dựa trên màu da và sắc tộc trong tuyển sinh đại học, gồm Arizona, California, Florida, Idaho, Michigan, Nebraska, New Hampshire, Oklahoma và Washington. Tiểu bang California đã bãi bỏ chính sách này từ năm 1996 vì cho rằng nó vừa không công bằng, vừa làm giảm sút phẩm chất của sinh viên đại học.
Hồi tháng Tư 2023, trước khi TCPV quyết định số phận của chính sách AA, một cuộc thăm dò ý kiến do tổ chức nghiên cứu uy tín Pew Research thực hiện ghi nhận 51% số người được hỏi phản đối nó, 33% ủng hộ và 16% không có ý kiến. Về mặt ý thức hệ, có 54% những người theo đảng Dân chủ ủng hộ chính sách AA, 29% phản đối và 17% không có ý kiến; trong khi ở phía đảng Cộng hòa có 74% phản đối, chỉ 14% ủng hộ và 12% không có ý kiến.
Hôm Chủ Nhật 2 tháng Bảy, hai ngày sau phán quyết của TCPV, một cuộc khảo sát ý kiến của Reuters/Ipsos cũng cho thấy kết quả tương tự: 52% tán thành phán quyết, 32% phản đối và 16% không có ý kiến. Chỉ có 26% người Dân chủ ủng hộ phán quyết trong khi con số này ở đảng Cộng hòa là 75% và 58% ở những người độc lập. (Còn tiếp)
(Phân tích- Bình luận-Quan điểm)
