(VĨNH ANH)
Những người yêu thích thơ văn, không nhiều thì ít thường thuộc vài vần thơ trào phúng, đùa cợt, mỉa mai của nữ thi sĩ Hồ Xuân Hương. Thế nhưng con người thật của bà, những thăng trầm trong cuộc đời riêng tư của bà, cho đến nay vẫn còn là những dấu hỏi, và chưa một ai xác định được.
Tóm tắt tiểu sử
Bà Hồ Xuân Hương người làng Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An; không rõ bà sinh năm nào và mất năm nào, chỉ biết bà sống trong thời kỳ Lê mạt- Nguyễn sơ (1788-1802). Thân phụ bà là ông Hồ Phi Diễn, chẳng may mất sớm nên bà ở với mẹ. Bà được mẹ cho đi học và học rất giỏi, nhưng chẳng bao lâu phải rời ghế nhà trường. Tuy ở nhà, nhưng bà vẫn tự học và có tài năng khác thường. Bà có tiếng là người hay chữ, văn chương xuất chúng.
Bà thường hay lấy văn thơ để tiếp xúc và thử tài giới văn nhân; trong số đó, có ông Chiêu Hổ (tức Phạm Đình Hổ., tác giả tập thơ Vũ Trung tùy bút) là tương đắc hơn cả. Bà rất kén chồng, nhưng đường tình duyên của bà lận đận. Đọc thơ của bà thì biết, đầu tiên bà làm vợ lẽ của ông tri phủ Vĩnh Tường, về sau cũng lại làm vợ lẽ của ông Cai Tổng Cóc.
So với các nhà thơ khác cùng thời, thơ của bà có một lối diễn đạt ý tứ hết sức mới mẽ, phóng khoáng, và ẩn chứa một tính cách trào phúng ít thấy ở các thi sĩ khác.
Một số bài thơ trào lộng (phúng) tiêu biểu của Hồ Xuân Hương
CÁI QUẠT
Một lỗ xâu xâu mấy cũng vừa,
Duyên em dính dáng tự ngày xưa.
Phành ra ba góc, da còn thiếu,
Khép lại đôi bên, thịt vẫn thừa.
Mát mặt anh hùng khi tắt gió,
Che đầu quân tử lúc sa mưa.
Nâng niu ướm hỏi người trong trướng,
Phành phạch trong lòng đã sướng chưa.
DỆT CỬI
Thắp ngọn đèn lên thấy trắng phau,
Con cò nhấp nháy suốt đêm thâu.
Hai chân đạp xuống năng năng nhắc,
Một suốt đâm ngang thích thích mau.
Rộng hẹp nhỏ to vừa vặn cả,
Ngắn dài khuôn khổ vẫn như nhau.
Cò nào muốn tốt, ngâm cho kỹ,
Chờ đến ba thu mới đãi màu.
PHẬN LẼ MỌN
Kẻ đắp chăn bông kẻ lạnh lùng.
Chém cha cái kiếp lấy chồng chung!
Năm thì mười họa nên chăng chớ,
Một tháng đôi lần, có cũng không.
Cố đấm ăn xôi, xôi lại hẩm,
Cầm bằng làm mướn, mướn không công.
Thân nầy ví biết dường nầy nhẽ,
Thà trước thôi đành, ở vậy xong!
THIẾU NỮ NGỦ NGÀY
Mùa hè hây hẩy gió nồm đông,
Thiếu nữ nằm chơi quá giấc nồng.
Lược trúc chải cài trên mái tóc,
Yếm đào trễ xuống dưới nương long.
Đôi gò Bồng đảo sương còn ngậm,
Một lạch Đào nguyên suối chửa thông.
Quân tử dùng dằng đi chẳng dứt,
Đi thì cũng dở, ở không xong.
ĐÁNH CỜ TƯỚNG
Chàng với thiếp đêm khuya trằn trọc,
Ðốt đèn lên đánh cuộc cờ người.
Hẹn rằng đấu trí mà chơi,
Cấm ngoại thuỷ không ai được biết.
Nào tướng sĩ dàn ra cho hết,
Hai ta cùng quyết chí một phen.
Quân thiếp trắng, quân chàng đen,
Hai quân ấy chơi nhau đà đã lửa.
Thoạt mới vào chàng liền nhảy ngựa,
Thiếp vội vàng vén phứa tịnh lên.
Hai xe hà, chàng gác hai bên,
Thiếp sợ bí, thiếp liền ghểnh sĩ.
Chàng lừa thiếp đang khi bất ý,
Ðem tốt đầu dú dí vô cung,
Thiếp đương mắc nước xe lồng,
Nước pháo trắng đã nổ đùng ra chiếu.
Chàng rằng chịu, thiếp rằng chẳng chịu,
Thua thì thua cũng níu lấy con.
Khi vui nước nước non non,
Khi buồn lại giở bàn son quân ngà.
(Vĩnh Anh)
